Versione :

Ducumentu
Dopu à a bucata

.... a storia di issu Ghjaseppu era assai curiosa. L'avia scuntratu à u spidali militari d'Algeru. Iddu ci era ghjà da una sittimana, quandu mandonu in listessa stanza st'omu, cù una mani tutta fasciata. Dicia chì s'era firitu nantu à u vapori di guerra : fendu una manuvra s'era tesa di colpu una funa inchj­acchendu li tutti i diti di a mani manca. Ci avia lasciatu meza mani, è era mancinu. Ma a più bella era chì issu accidenti l' avia risparmiatu a vita, chì pochi tempu dopu essa statu sbarcatu, u so batteddu era statu affundatu cù tuttu l'equipaghju. Ma ben chì fussi statu iddu u solu salvu, issa nutizia l'era andata à cori, masimu più chì u so murali era ghjà infuschitu da u fattu ch'iddu era stroppiu. Rammintava sempri chì ùn pudaria mai più fà u so mistieri di piscadori. Paria chì quissa u scimissi.

« Una notte, cuntinuò u bastiacciu, si ne scappò da l'ospedale. L'aghju turnatu à truvà un mese dopu, chì girandulava in Babelhued. Tandu, m'hà spiecatu chì ùn vulia più esiste pè nimu nè pè u Statu, nè pè u so paese. Dicia chì tutti u credianu in fondu à u mare è ch'ellu era megliu cusì. Quant'à mè, a so disgrazia l'era cullata à pena à u ciarbellu. In più di quessa, s'era messu cù una spezie di strega, bella cunnisciuta quallà. Dicia ch'ella facia parlà i morti. Ma in Algeru, parechji sapianu ch'ella era una burlimondu avia un arte naturale pè amparà e lingue è biffà i parlati ; è basta I più niscentri, si facianu ingannà à bon prezzu !... »

U sangui di Ghjuvanna si missi à curra quant'è i fiumi di maghju. In u so capu, s'era sbucinatu di colpu u filu di una logica spavintosa. Si sciuddianu tutti i parchì, lintendu la senz'altru in l'infinitu orbu di i doli scunsulati. Capia.

Capia chì a so situazioni materiali à pena migliurata ùn la duvia micca à i spiriti. Era iddu. Capia chì quidda donna ùn era micca scalata à casu in Bonifaziu. Era iddu. Capia cornu avia fattu sta poca di bonu à cunnoscia tutti i parlati di a cità è sapè i fatti di a ghjenti. Era iddu. Capia chì u so maritu, firitu in corpu è in anima, ùn avia trovu ch'è issu stranu mezu par fa la escia da a sO miseria, è purghja li aiutu. Capia u so ricusu fieru è tontu di divintà un assistitu. E' puri, quantu ci n'era, oghji, in paesi, chì si gudianu una pinsioni di guerra senza una cria di vargugna ? Capia chì l'aneddu d'oru trovu, era propiu quiddu di u so matrimoniu, sciacciatu cù i diti in l'accidenti ch'iddu avia avutu à bordu à u Suffren. Chì simbulu era iss'aneddu lampatu à pedi di a tumba di u fiddolu, mortu primaticciu d'avè vulsutu sustena a mamma ? Forsi u rimorsu ; u segnu di l'addisperu scemu duva s'eranu annigati u so ghjudiziu è a so paci... Capia i so stridi.

Più di pena chè di freccia, Ghjuvanna era subitu capulata à i cunfini di u paesi, in cima di Rocca, à u campusantu. Par via di a libbecciata chì s'era missa, avia incalfatu ancu di più u mandili neru. Era inghjinuchjata in quiddu cantu duva avianu lampant l'omu mortu di sutt'à a Rocca. Era firmata aggrunchjata cusì a meza ghjurnata. Ugni tantu, i so mani sgrinfiavanu a tarra, com'è par circà qualcosa da arrampiccà si. Una radica, una pianta, un fiori.

In ghjò, a marighjata di punenti sbattia i scoddi in una chjama lagnosa. I cavallati carriavanu ghjumeddi di sciuma bianca chì vinianu, vultulavanu è pichjavanu. E' gira è volta è pesta... Duva l'avarà scatulita, Ghjuvanna, issa forza di ùn lampà si micca anch' idda ?

 


 

Isule Literarie  Albiana / CCU - 2000

page 69 - 75

Alanu Di Meglio

Né en 1959 et élevé à Marseille, a rejoint la Corse à l'adolescence. Il habite Bonifacio dont il cultive, à côté du corse, le dialecte ligure et les traditions ancestrales (auteur d'un CD Bunifazziu in cantu, 1999). Professeur certifié de langue et culture corses et maître de conférences en Sciences de l'Education, ce docteur en sociolinguistique développe des travaux en didactique du corse. Il est par ailleurs poète et prosateur ; il dirige la revue littéraire en langue corse Bonanova et préside la Biennale de prose littéraire du CCU.

Dopu à a bucata la version originale du texte publié ici a obtenu le premier prix du Concours de Nouvelles Radiophoniques Misteri da impennà en 1989. La traduction française Sous la falaise est de G.Thiers.

Quiddu ghjornu u piali di Bonifaziu era accesu sanu da i raghji sittimbrini. Era bunaccia morta. U scioru di u punintolu a ci facia ghjustu à ricciulì d'ugni tantu l'acqui di u portu. A campagna rifiatava à pena da a sciappiattana di l'istati.

A' Ghjuvanna li era sempri piaciutu u mesi di Sittembri, ma affaccindata ch'idda era appressu à a so bucata, ùn ci facia tantu casu. I so mani sgualtri pistavanu è vultulavanu i linzoli resi pisivi da a trusciera. Ghjuvanna era zitta. E' mancu avia asgiu di dà capu à i pochi chjachjari di Cicchè, una bonifazinca chì lavava à cantu à idda. Nò. I so mani pistavanu è vultulavanu i linzoli bianchi. E' gira è volta è pesta. I grani di u sudori falavanu pianu pianu à l'incontru di u saltulimi più vivu di Pacqua sbattuta. Paria chì a menti di Ghjuvanna siguitessi u garbu di i so mani è chì, nantu à i linzoli turnati pagini, si stampessi u so ricordu adduluratu.

A so disgrazia era principiata cù a dichjarazioni di a guerra di u 14, tredici anni fà. Era solu di sei mesi spusata quandu Ghjaseppu, u maritu, fù chjamatu. Ghjaseppu era piscadori. Appartinia à una di issi famiddi di l'isuli napulitani scalati in Bonifaziu cinquanti anni prima par fà a pesca à l'arigusti. Ghjaseppu era un omu grandi, furzutu, cù l'ochji à pena infarchittati di a ghjenti di u mari. U so sguardu piddava sempri u luntanu, u fundali. Ghjuvanna, idda, iscia da Ghjunchettu, un paesi di u sartinesu. Ghjaseppu ci cuddava à venda i pesci da a costa di Murtuli. S'eranu visti parechji volti, po' s'eranu missi in parolla. A' u principiu di u matrimoniu eranu un pocu com'è trà furisteri ; scumparianu ancu i parlati. Ma à pocu à pocu, l'affari s'eranu apparinati è à Ghjuvanna, a sera, li piacia à ingutuppà si pianu pianu nantu à a spadda di u maritu. A' iddu, i capiddi sciolti di a moglia li facianu nantu à u pettu una sciarpa di tinarezza chì li arricava una paci tamanta. Quand'ì Ghjaseppu fù mubbilizatu, Ghjuvanna ùn sapia ancu ch'idda era incinta, ma ghjunsi quantunqua à fà li la sapè, cù l'aiutu di a so vicina, zia Ghjudita, chì sapia bè leghja è scriva. Hè cusì chì Ghjaseppu abbi una parmissioni è a grazia di cunnoscia u fiddolu, chjamatu Cecceccu. Fù a prima è l'ultima abbracciata...

Ghjuvanna pistava l'acqua, i linzoli vultulavanu... Vidia torna quiddu librettu di a marina naziunali duva era scrittu chì Ghjaseppu era statu imbarcatu nantu à u vapori di guerra « Suffren. » Eranu parechji piscadori bonifazinchi à bordu. Ghjuvanna ricivia lettari cù franchizii strani, mandati da lochi scunnisciuti. Cuddavanu à gallu di menti nomi com'è « Jaffa », « Saida », « Alexandrie », « Beyrouth ». Li vinia ancu « Port-Said ».

S'era piantata. U sudori spiscinava com'è lacrimi trà i pieghi di u so fronti sulchighjatu da i peni. U so sguardu s'era aggrancatu nantu à un palmu di linzolu resu più biancu da u ghjocu di luci trà u soli è i frondi di a liccia chì li vinia daretu. Nantu à issu palmu, turnava à veda u quatru di ghjurnali duva era scrittu chì u Suffren si n'era falatu à fondu dopu avè culpitu una mina fora à Port-Said. Un' si n'era pussutu salvà manc'unu.

Quissa era stata una ; è dopu à issa prima mazzuccata di u distinu, Ghjuvanna missi tuttu u so curaghju è a so vulintà par addivà u fiddolu. Par campà, facia i bucati par l'altri. Facia dinò, quandu capitava, a cuddera di l'alivi, fendu una cuppa par omu cù u patronu. S'era mantinuta cusì duranti undici anni, quandu Cecceccu si missi in capu d'imbarcà si à fa a pesca, di modu à sustena à pena a mamma. Mancu un annu dopu, u schifu duva c'era Cecceccu si spundò nantu à una chjana di l'isulotti di i Monachi. U ziteddu, l'avianu trovu sdraiatu mortu nantu à una spiaghja suttu à Roccapina. Tandu, u cori di Ghjuvanna s'era fattu à pezzi...

Avali, pistava Pacqua di rabbia, com'è sè fussi stata causa di i so malanni. L'acqua di stu mari chì ùn l'era mai piaciutu è chì l'avia tolta da i so lochi solu par fà li campà disgrazii.

« O Ghjuvà... Fà cianu nantu à questi linziò. Ti t'hà da fà vegni mali. Avura saranu beli risgintai, me trisora ! » Issa voci chì a cacciava di i so pinsamenti, era quidda di Cicchè, a donna chì lavava vicinu è chì arricummandava in bonifazincu di piddà à pena di rifiatu. Chjachjarendu cusì, Cicchè n'era ghjunta à cuntà un fattu chì tuttu u paesi ni parlava. Dicia chì era scalata in Bonifaziu una donna, razza araba, chì facia affari assai strani : avia u puteri di chjamà i spiriti è di fa li parlà. Dicia ancu chì, di issu donu, ni facia cummerciu fendu pacà cinqui franchi à chì vulia senta unu di i so morti. A' principiu, nimu la piddava in seriu, ma di manu in manu, ancu s'iddi parianu foli, era riisciuta à purghja provi da cunvincia i più suspittosi : i spiriti raghjuna­vanu in a so parlata materna, veni à dì in bonifazincu scannitu, in corsu paisanu, o puri in napulitanu o in sardu. U miraculu era dinò chì i spiriti rammintavanu certi fatti passati veri di a ghjenti è di u paesi chì, a certi, l'eranu ancu scappati da l'idea.

Ghjuvanna, avà capia qual'idda era issa furistera. L'avia scuntrata, ghjorni passatoni, nantu à a marina pattighjendu pesci. Era una donna alta, intrepita, vistuta longa à usu di i so lochi. I capiddi neri neri eranu mantinuti tirati da una fibbia bianca d'ivoriu. Parlava in francesi, ma cù u accentu assai raspiosu chì palisava i so urigini urientali. L'ochji eranu verdi o turchini sicondu ch'idda fighjulava a tarra o u mari. A' Ghjuvanna, issu sguardu virsosu l'avia fattu vena u fritu à u spinu.

« Ghjeu ùn ci credu ! » lampò Ghjuvanna mittendu si a so corbula di panni in capu par andà si ni.

U fattu si stava chì, in u cantonu sanu, a donna di i spiriti avia chjappu un' impurtanza tamanta, è à spissu, ci vulia à aspittà parechji ghjorni par buscà si un appuntamentu. Accuddia i clienti in una sappara à u pedi di u monti di a Ternità. Si stava à u bughju, è dopu à una stundaredda, si pudia discorra cù u spiritu bramatu duranti una dicina di minuti. Tutti vultavanu suddisfatti, masimu più chì, tanti volti, i provi divintavanu assai cuncreti. A' unu li era stata ditta chì u so asinu s'era scioltu è chì avia capulatu più luntanu, in tal'ortu. E' era stata vera. A' tal' piscadori, li era stata cunsigliata di mullà una paterna di nassi in tal' locu, cù signali marini belli precisi. S'era carcu à arigusti.

E' fa è fa, l'animi avianu riguaratu un veru puteri in Bonifaziu. Da u più riccu à u più miseru, ùn si lampava un ansciu nè si facia un passu senza l'avisu supranu di i so morti. Di tuttu què, Ghjuvanna ùn ni vulia senta. E puri, un ghjornu, u patronu di a casa duva stava vensi à truvà la par fà li sapè chì li cacciava a pighjò, ch'idda si pudia goda a casa di bada quantu li paria, è chì

i so pochi debbiti eranu belli ch'è scurdati. Ghjuvanna era rimasta sicca di pettu à issa larghezza subbitania da i parti di un omu chì avia nomina d'essa unu di i più rancichi di u paesi. Pochi tempi dopu, un altru, di listessa sterpa, li feci rigalu di l'alivetu duva idda cuddia. Miraculi !

« Lascia fà, O Ghjuvà, li dicia a ghjenti, pari chì tù sii aggra­dita da i nosci morti. Un' cuntrarià ! »

In tantu, u paesi campava in un ambiu suprariali ammaistratu da i spiriti. Manifestazioni è tistimunianzi, ni nascia ugni ghjornu : à chì avia scontru, di notti, un carrettu pienu à morti chì cacciava calisgini ; à chì avia infattatu una prucessiò à mezu à u mari ; à chì avia intesu un fiatu spatansciosu nantu à u tupezzu senza chì nimu fussi statu daretu.

A sera, i mammi eranu à l'addisperu par fà piddà sonnu à i ziteddi. L' anziani eranu in brama di dà qualchì cunsigliu. In cità, più nimu si dava capu. Ni patia ancu u puttachju. A Duminica, i preti pridicavanu in darru

E' po', ci eranu sti stridi murtulaghji. Di quandu in quandu, in certi lochi isulati, si sintia una voci di raspu da spavichjà un'armata sana. A più bella era chì Ghjuvanna dinò l'avia intesi. Dui volti, andendu in campagna, li s'era ghjacciatu u sangui : eranu stridi à tempu dulenti è rabbiosi, chì facianu surghja un sintimu guasgi di pietà mischiata à u spaventu ; stracciavanu u silenziu, po' u facianu rifalà ancu più grevi. A' u senta di u sicondu brionu, Ghjuvanna si n'era vultata, a peddi incrispita. Micca chì l'era mancatu u curaghju, ma ci voli à dì chì a voci avia fattu svulà dui ghjandaghji rachjendu di paura. Tandu, Ghjuvanna si dumandò...

A stranezza di l'ambiu turnò à crescia, quandu fù scupartu sutt'à a Rocca un omu mortu, scunnisciutu. A so faccia era ghjà meza ch'è magnata da i ganci. L'unicu segnu di ricunniscenza era chì li mancavanu tutti i diti di a mani manca. Ditimuzzu, in paesi, ci n'era statu unu, ma era da deci anni mortu è suttarratu. Infini chì, dopu avè cunclusu l'inchiesta chì l'omu era sicuramenti cascatu da qualchì batteddu chì passava ind'i Bucchi, fù missu suttu tarra à a lesta in u anghju di u campusantu.

U ghjornu di l'intarru, c'era dinò Ghjuvanna à u campusantu. Ci cuddava una volta à a sittimana à fà à pena di pulizia è accenda una candedda in a cappedda duva ghjacia u curciu di u fiddolu. Spazzendu, avia trovu nantu à i chjappeddi un aneddu tortu è tuttu inchjaccatu, com'è s'iddu fussi statu presu à martiddati. Paria un aneddu di matrimoniu d'oru è Ghjuvanna u si missi in stacca arricummandendu si di chera à dritta è à manca s'è nimu l'avissi persu. Di vultata, Ghjuvanna ùn accurdò mancu un sguardu à u longu fronti di a Rocca bonifazinca chì mittia u mari à so pedi. U mari, par idda, ùn era ch'è un grandi linzolu neru chì apria ugni tantu un tasseddu murtali. Passendu in paesi, curria a nutizia chì a donna di i spiriti si n'era andata.

Eccu ciò chì successi in Bonifaziu quidd'annu. Dopu à issu passu, u paesi s' era dinò assistematu truvendu una certa serenità. L'inguirnata s'era scursa tranquilla. Era stata una bona annata d'alivi, l'orchi eranu stati pieni è Ghjuvanna, cù l'alivetu buscatu mesi fà, avia pussutu metta dui soldi da cantu. Bucati, francu par idda, ùn ni facia più. Ma da u principiu di a stagioni di l'arigusti, u so cugnatu l'avia chersu un aiutu par u cummerciu è i conti. Ghjuvanna sapia bè pattighjà è fà i conti à la menti.

Fù cusì chì un ghjornu si prisintò un bastiacciu chì facia u sportu di l'arigusti in Nizza. Una parolla chjappendu l'altra, ni ghjunsi à cuntà à Ghjuvanna chì duranti u so serviziu militari avia cunnisciutu un bunifazincu chjamatu Ghjaseppu. U cori di Ghjuvanna s'era missu à sbatta à rumpipettu. Ma, piattendu u so affannu, dumandò u locu è i circustanzi di issu scontru, truvendu scusa ch'iddu si pudia trattà di un parenti.

U bastiacciu li risposi chì a storia di issu Ghjaseppu era assai curiosa. L'avia scuntratu à u spidali militari d'Algeru. Iddu ci era ghjà da una sittimana, quandu mandonu in listessa stanza st'omu, cù una mani tutta fasciata. Dicia chì s'era firitu nantu à u vapori di guerra : fendu una manuvra s'era tesa di colpu una funa inchj­acchendu li tutti i diti di a mani manca. Ci avia lasciatu meza mani, è era mancinu. Ma a più bella era chì issu accidenti l' avia risparmiatu a vita, chì pochi tempu dopu essa statu sbarcatu, u so batteddu era statu affundatu cù tuttu l'equipaghju. Ma ben chì fussi statu iddu u solu salvu, issa nutizia l'era andata à cori, masimu più chì u so murali era ghjà infuschitu da u fattu ch'iddu era stroppiu. Rammintava sempri chì ùn pudaria mai più fà u so mistieri di piscadori. Paria chì quissa u scimissi.

« Una notte, cuntinuò u bastiacciu, si ne scappò da l'ospedalc L'aghju turnatu à truvà un mese dopu, chì girandulava in Babelhued. Tandu, m'hà spiecatu chì ùn vulia più esiste pè nimu nè pè u Statu, nè pè u so paese. Dicia chì tutti u credianu in fondu à u mare è ch'ellu era megliu cusì. Quant'à mè, a so disgrazia l'era cullata à pena à u ciarbellu. In più di quessa, s'era messu cù una spezie di strega, bella cunnisciuta quallà. Dicia ch'ella facia parlà i morti. Ma in Algeru, parechji sapianu ch'ella era una burlimondu avia un arte naturale pè amparà e lingue è biffà i parlati ; è basta I più niscentri, si facianu ingannà à bon prezzu !... »

U sangui di Ghjuvanna si missi à curra quant'è i fiumi di maghju. In u so capu, s'era sbucinatu di colpu u filu di una logica spavintosa. Si sciuddianu tutti i parchì, lintendu la senz'altru in l'infinitu orbu di i doli scunsulati. Capia.

Capia chì a so situazioni materiali à pena migliurata ùn la duvia micca à i spiriti. Era iddu. Capia chì quidda donna ùn era micca scalata à casu in Bonifaziu. Era iddu. Capia cornu avia fattu sta poca di bonu à cunnoscia tutti i parlati di a cità è sapè i fatti di a ghjenti. Era iddu. Capia chì u so maritu, firitu in corpu è in anima, ùn avia trovu ch'è issu stranu mezu par fa la escia da a sO miseria, è purghja li aiutu. Capia u so ricusu fieru è tontu di divintà un assistitu. E' puri, quantu ci n'era, oghji, in paesi, chì si gudianu una pinsioni di guerra senza una cria di vargugna ? Capia chì l'aneddu d'oru trovu, era propiu quiddu di u so matrimoniu, sciacciatu cù i diti in l'accidenti ch'iddu avia avutu à bordu à u Suffren. Chì simbulu era iss'aneddu lampatu à pedi di a tumba di u fiddolu, mortu primaticciu d'avè vulsutu sustena a mamma ? Forsi u rimorsu ; u segnu di l'addisperu scemu duva s'eranu annigati u so ghjudiziu è a so paci... Capia i so stridi.

Più di pena chè di freccia, Ghjuvanna era subitu capulata à i cunfini di u paesi, in cima di Rocca, à u campusantu. Par via di a libbecciata chì s'era missa, avia incalfatu ancu di più u mandili neru. Era inghjinuchjata in quiddu cantu duva avianu lampant l'omu mortu di sutt'à a Rocca. Era firmata aggrunchjata cusì a meza ghjurnata. Ugni tantu, i so mani sgrinfiavanu a tarra, com'è par circà qualcosa da arrampiccà si. Una radica, una pianta, un fiori.

In ghjò, a marighjata di punenti sbattia i scoddi in una chjama lagnosa. I cavallati carriavanu ghjumeddi di sciuma bianca chì vinianu, vultulavanu è pichjavanu. E' gira è volta è pesta... Duva l'avarà scatulita, Ghjuvanna, issa forza di ùn lampà si micca anch' idda ?