SPASSIGHJATE LITERARIE: “U sameri caga dinari..”:

U SAMERI CAGA DINARI
 
 
Una mamma campava in Alata, vicinu à Aghjacciu, incù i so trè figlioli.
 U maritu era mortu erani dighjà parechj’anni. Erani  cusì povari ch’ ùn manghjavani più chè arba !
 
-“O beddi zitè, saria megliu d’andà pà u mondu à buscà vi da manghjà »
-«  O mà, eiu socu u più maiò , allora andaraghju u prima . Vulariu veda in Aghjacciu ciò chì si pò fà, parchì quà ci sò giganti, omini tamant’è quì, astuti è bè,  chì ponu dà cunsigli è aiutu.»
 
Ghjaseppu  parti versu  a cità, è ghjuntu vicinu à u Borgu, scontra una squadra di banditi aghjaccini chì u facini piantà :
-«  Hi ! Guarda à ellu! Toccu di tippu !Un paisanò bombè ? Un fighjolu di pesciu salatu ? O baìnzu, chì pesci sò? Barbaghjò ?Chì cerchi pà issi lochi ? »  
Morti di risa,  erani !
-« Innò o amichi, tuttu va bè ! Cercu furtuna parchì semu povari.  Ma vi capiscu pocu  chì sò d’Alata ! Comu parleti ? »   
-« Parlemu aghjaccinu, ben’intesu ! Alata ùn hè tantu luntanu !
   Allora veni cun noi. Tù tinarè u nosciu tisoru, chì hè piattu in cantina ;    ma chè ùn ti venghi  a tuntia  di vulè ci  arrubà, chì ti pighjemu à carci,  mì ! 
    O Francè , daghi i chjavi d’a cantina. »
 
Eccu à Ghjaseppu mezu banditu, chì si faci croci pinsendu ch’eddu pudia cascà più mali !
-«  Si vidarà ! Quissi banditi ùn sò tantu cattivi. U tuttu hè di fà furtuna
in qualchì manera. »
 
Pitruchju, u sicondu frateddu chì senti pienghja a so mamma parchì Ghjaseppu ùn era ancu vultatu in casa, si metti anch’eddu in viaghju. 
Scontr’anch’eddu i stessi banditi chì li dumandani di vardà u tisoru, chì dui guardiani sò megliu chè unu, è cusì trova  in cantina u so frateddu  Ghjaseppu !
 
In casa ùn ci hè più chè Farineddu, u più chjucu di i frateddi. Eddu si dici chì ci voli à andà à circà i dui spariti, ma comu ani presu issa strada è ùn sò vultati, megliu saria di piglià un’altra strada, chì ùn si sà mai !
Metti dunqua capu insù versu Bucugnà, è una sera trova nant’à a strada una bedda  casa. S’avvicina ma una vichjaredda  chì passava li dici chì quì, ci stà un’orcu è a so moglia chì manghjani  ziteddi è maiò.
-« Fughji subitu da quì, chì sè sicuru d’essa manghjatu crudu crudu ! Veni incù mè chì stocu à  vicinu . Ti daraghju à manghjà, un lettu,  è dumani pudarè andà à i to faccendi. »
 
C’era un beddu focu,  bona roba à manghjà è un lettu pà dorma! A vechja era una Fata chì avia vistu ch’u ziteddu era bravu è bonu,  è a mani di bon’ora li deti un’aceddu biancu  chì li pudarà renda serviziu, chì era incantatu. 
U metti in una cabbia,  è ecculi chì si ni vanu.
 
In viaghju, l’ aceddu si metti à cantà di una manera cusì trista chì farineddu hà capitu ch’in cabià ùn vulia stà. Allora li rendi subitu a so libartà. Prima di scappà, l’ aceddu biancu si poni nant’à una scopa, è dici:
-« Ringraziamenti Farinellu ! in casu di bisognu, chjama mi è vinaraghju à u to succorsu. »
 
Dopu à Baleoni, a Gravona era mez’à seccu, è una bedda truita muschiaia vicinu à u bordu. Farineddu si lampa, è una volta intuppata a metti in a so musetta.
Comu a notti s’avvicina, daret’à un chjapponu feci una infiarata pà cocia a truita, ma à l’ultimu mumentu, li veni un rigrettu. 
-« Hè troppa bedda issa truita, mi dispiaci. Manghjaraghju un pezzu di pani seccu è à u prima fiumiccedu, a rimettu in acqua. »
Un lettu di filleta fresca è s’addurmenta suddesfu.
 
À puntu di ghjornu, lampa a truita in u prima fiumu scuntratu è eccu la chì si metti à nutà ! Sopra, c’era un saliciu è pisendu l’ochji, vedi l’aceddu biancu nant’à una branca !
-« Mi faci piaceri di veda ti ! Devi avè a fami ? Tè , manghja ti u pezzu di pani chì mi ferma in a musetta”
-“Comu sè bravu, o Farinè! Ti ringraziu è ti ramentu chì in casu di bisognu, chjam’à mè!”
 
Passani l’ori è i ghjorni, è vicin’à u ponti d’Ucciani, scontra l’orcu, una spezia di giganti chì u piglia pa u coddu, u metti in un saccu è u porta in a so casa, chì l’aspittava a so moglia, orca anch’edda.
-« Tè o Culurì! Metti lu in cantina è ingrassa lu bè. Dumenica u ci manghjemu ! » 
Farineddu si senti persu !
-«  Issa volta nimu mi pò salvà ! À menu chì l’aceddu biancu, s’eddu hà
 qualchì puteri, pudarà vena à u succorsu. Chjamemu lu ! » 
 
À pena chjamatu, eccu l’ aceddu chì affacca  è  chì  s’appudda à un tavonu di u muru .
 
-« Sò quì ! Ti vulemu salvà ! A porta hè aparta. L’orchi ùn ci sò. Fughji subitu è suvita à mè. Ghjuntu à u fiumu, chjama a truita ch’è tù a’ lintatu, tinarà in bocca una pezza d’oru. Va’ ti ni à manghjà in a prima ustaria ch’è tù scontri. »
 
Nant’à a strada, l’ustaria si prisintò. Farineddu feci un beddu ripastu è vulendu subitu ghjunghja in Bucugnà, si metti dinò in viaghju quandu l’ aceddu  biancu si poni nant’à so spadda. In u so bizzicu tinia un sacchettu :
-« U saccu hè pienu di pezzi d’oru ! Incù issa furtuna devi cumprà a  prima cosa ch’è tù scuntrarè in viaghju. »
 
À pena si metti à marchjà chì si prisenta un pastori nant’à un sameri. 
-« O quìdd’omu, cercu à cumprà un sameri. Venditi mi u vostru, vi ni docu  centu scudi d’oru ! »
-« Diti à veru ? Pà issu prezzu, vi docu ancu a cavezza « ! 
 
Farineddu s’achjappa à u sameri è ni parti. Ma in viaghju, u sameri cagava pezzi d’oru à ogni passu ! ! 
-« O lu me aceddu biancu ! Senza tè eru  leccu ! Avà socu riccu ! Ma bisogn’à piattà  issa furtuna, chì a mi pigliarani ! »
Nant’à una suara presi un pezzu di suaru , è feci un tappu  pà cuzzà lu sott’à coda di u sameri.
 
Ma un pocu più luntanu, eccu chì uni pochi di banditi intoppani à Farineddu, u leiani à un castagnu è scappani incù u so sameri !
O li pienti, i brioni, tant’affanni ! 
-« Aghju persu a me furtuna ! Ma ch’aghju fatt’à Cristu pà essa cusì scungnuratu ! Aceddu, u me aceddu, chì po’ fà dinò pà mè ? »
-« M’a’ chjamatu ? Chì ci hè ? Ani presu u sameri ? Ùn ti ni fà, avemu u puteri di truvà lu.
    Fà comu t’aghju da dì : Passa à Bucugnà, è ghjuntu in Vizzavona, va’ à l’Ustaria di u Pianu. Entri è dumanda à manghjà un piattu di truiti. 
    In una truita truvarè una chjavi  in oru chì apri a stadda induva u sameri hè piatttatu. Pesa l’ochji, mi vidarè è bastarà à suvità mi, ti purtaraghju sopr’à locu ! »
 
Femu la corta:
 Farinedda hà ascultatu in tuttu u so caru aceddu biancu. In a stadda d’i banditi, hà presu u so sameri è hè vultatu in Alata induva l’aspittava a so mamma.
-« O mà, semu ricchi mezzi!”
-« Mi stunaria u me figliolu ! Sè bruttu è tuttu stracciatu ! Ùn a’ chè issu sameri ? »
-« Laca mi caccià issu tappu sott’à coda, è vidarè a furtuna ! »
 
Caccia u tappu è u sameri si metti à cagà pezzi d’oru ! A gioia si capisci ma a mamma ùn hè suddesfa chì dui di i so figlioli ùn sò più vultati! 
 
-« Andaraghju à circà li. Tù frà tempu compra a più bedda casa di u 
 circundu, ma acqua in bocca chì ci poni arrubà u sameri si a cosa hè sappiuta ! « 
 
Partitu Farineddu, a so mamma feci fà un palazzu maravigliosu, cumpreti  casi è chjosi, grandi vita è festi à vulintà, s’hè ancu missa à parlà à l’ingrossu com’ i nobuli,  chì tutt’u paesi era in rimisciu. 
-« D’induva veni issa furtuna, eddi chì erani i più povari !”
 
 Mamma ùn pò tena a so lingua. À un cumpari soiu, finisci pà cuntà tutta l’affari, u sameri, i pezzi d’oru,  è cetera. 
Quiddu in pochi tempi ni empii u lucali, è una notti un latronu entri in u palazzu, tomba à cultiddati a mamma è si porta  u sameri.
Ma l’animalu ùn volsi più cagà dinari ! Ùn valià chè pà Farineddu ! 
Dopu qualchì ghjorni, u latru, di stizza, li mena in capu di piola è u tintu sameri casca mortu longu tiratu !
 
Farineddu, eddu avia chjamatu l’aceddu biancu pà ch’eddu l’aiutessi à truvà i so frateddi chì vardavani in quìdda cantina di U Borgu u tisoru  d’i banditi aghjaccini.
 
Dopu abbracci è tamanta gioia, com’i banditi ùn c’erani , ani pussutu piglià a strada di a casa d’Alata, pà ritruvà a so mamma è pudè goda di a furtuna data pà u sameri.
 
Ma in casa mamma ùn c’era ! Cerca chì ti cerca, à la fini ani truvatu i so ossi in a stadda di u sameri, biota parchì anch’eddu era sparitu ! 
 
C’erani deci Preti è u Vescu pà l’intarru di a so mamma ! 
Ani pientu tantu tempu a so morti, è ancu d’avè persu a furtuna, ma comu pussidiani tantu bè,  tutt’è trè si sò truvati beddi partiti pà marità si,  po ani avutu figlioli in quantità, è ani campatu longa vita  tantu felici chì si pò essa.